Ὁ Μέγας Κανών πού αὐτές τίς ἡμέρες θά ψάλλωμε εἶναι ἐργο τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης. Ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας εἶναι ἕνας ἀπό τούς ἀξιολογώτερους ὑμνογράφους τοῦ Βυζαντίου.
Γεννήθηκε στήν Δαμασκό τό 660 μ.χ. Σύμφωνα μέ τόν βιογράφο του Νικήτα,
μέχρι τά ἑπτά του χρόνια ἦταν ἄλαλος καί μίλησε θαυματουργικά
στό ὄγδοο ἔτος τῆς ἡλικίας του. Μετά ἀπό τίς στοιχειώσεις
σπουδές ἔρχεται στά Ἱεροσόλυμα, ὅπου κείρεται μοναχός στό Ναό
τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καί ἐνετάχθη στή Μονή τοῦ Ἁγίου
Σάββα, ἐπί Πατριάρχου Ἱεροσολύμων τοῦ Θεοδοσίου.
Τό 685 μ.χ. ἔρχεται στήν Κων/λη ὡς ἀπεσταλμένος τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων καί λαμβάνει μέρος στήν Στ΄ Οἰκουμενική
Σύνοδο. Τελικά παραμένει στήν Κων/λη ὅπου χειροτονῆται
διάκονος τοῦ Πατριαρχείου καί διακρίνεται γιά τήν δράσιν του
στό Φιλανθρωπικό ἔργο. Στήν Κων/λη ἔμεινε γιά 20 χρόνια περίπου. Καί στίς ἀρχές τοῦ 8ου αἰῶνος ἐκλέγεται Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης.
Ἔρχεται στήν Κρήτη στήν ὁποία γίνεται δεκτός μέ μεγάλη χαρά καί ἐγκαθίσταται στήν Γόρτυνα.
Ἐκεῖ παραμένει γιά τριάντα χρόνια, ὅπου ἀσκεῖ τό ποιμαντικό
του ἔργο, ἀλλά καί ἀσχολεῖται μέ τήν ὑμνογραφία. Κατά τήν
περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας, παραμένει σταθερός στήν παράδοση γιά
τήν τιμή τῶν εἰκόνων.
Ἐρχόμενος
στήν Κων/λη γιά ἐκκλησιαστικές ὑποθέσεις καί ἐπιστρέφοντας στήν
Κρήτη, ἀναγκάσθηκε, λόγῳ αἰφνίδιας ἀσθενείας, νά προσαράξῃ στήν
Ἐρεσσό τῆς Λέσβου, ὅπου καί ἐκοιμήθη περί τό 740 μ.χ. σέ ἡλικία 80 ἐτῶν.
Ὁ τάφος του εὑρίσκεται μέχρι καί σήμερον στήν παραλία τῆς
Ἐρεσσοῦ, πίσω ἀπό τό Ἅγιο Βῆμα τῆς ἐρειπωμένης Ἐκκλησίας τῆς
Ἁγίας Ἀναστασίας. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στίς 4 Ἰουλίου.
Ὁ
Ἅγ. Ἀνδρέας ἔγραψε πολλούς λόγους, ὁμιλίες καί ἐγκώμια στήν
Θεοτόκο, στήν ἀποτομή τῆς κεφαλῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου καί σέ
ἄλλους ἁγίους, ἀλλά τό ὑμνογραφικό του ἔργο ἦταν τό
σημαντικώτερο. Σάν μελωδός πού ἦταν, δέν συνθέτει μόνο τούς
ὕμνους, ἀλλά καί τήν μουσική αὐτῶν. Τό σπουδαιότερο ὅμως
ὑμνογραφικό του ἔργο εἶναι ὁ Μέγας Κανών.
Τόν
Μέγα Κανόνα τόν ἔγραψε μᾶλλον στήν Κων/λη καί πρός τό τέλος
τῆς ζωῆς του, ὅπως συμπεραίνομε ἀπό κάποια τροπάρια. Τό θέμα
τοῦ Μεγ. Κανόνος εἶναι ἡ περιγραφή τῆς ὀδυνηρῆς καταστάσεως
τοῦ ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος ζεῖ στήν ἁμαρτία καί ἡ ἀνάγκη νά
ἀπαλλαγῇ ἀπό αὐτήν. Στούς ὕμνους μπορεῖ κανείς νά δῇ τήν
ἐπίδραση τοῦ Θεοῦ στήν ἁμαρτωλή ψυχή, καί τήν ψυχολογία τοῦ
ἁμαρτωλοῦ ὁ ὁποῖος ἀνανήφει, καθώς καί τήν ἐλπίδα τοῦ ἀνθρώπου
στήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ.
Ἄν
καί ἔχουν περάσει ἀπό τότε πού τόν ἔγραψε 1300 χρόνια, τό
ποίημα αὐτό μένει ἀθάνατο. Εἶναι μιά συλλογή, μιά ἀνθοδέσμη θά
λέγαμε ἀπό 250 τροπάρια.
Σκοπός τοῦ ποιήματος εἶναι νά μᾶς φέρῃ σέ κατάνυξη, νά μᾶς κάνῃ "πνεῦμα συντετριμμένον", "καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην".
Ἐπιθυμία τοῦ ποιητοῦ εἶναι νά κεντρίσῃ τήν ἀδιαφορία πού
ἔχομε γιά τόν Χριστό. Θέλει νά διαλύσῃ τήν ψυχρότητα
πού ὑπάρχει μέσα μας, νά σκαλίσῃ τήν πέτρινη καρδιά μας καί
νά τήν κάνῃ λεπτή, εὐγενή καί εὐαίσθητη.
Ὁ Μέγας Κανών συνιστᾶ κάτι πού ἐκφράζεται μέ μία λέξι, "αὐτομεμψία".
Τί σημαίνει "αὐτομεμψία" τήν ὁποίαν καί ὁ Ἅγ. Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ἀναφέρει; (Στά λεξικά δέν ἀναφέρεται ἡ λέξη αὐτή). Μέ ἁπλᾶ λόγια σημαίνει τό ἐξῆς: Ὁ ἐγωϊστής ἄνθρωπος ὁ ἀλαζών καί ὑπερήφανος, κάνει τόν ἑαυτόν του εἴδωλο. "Αὐτοείδωλο" τό ὀνομάζει ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας.
Λέγει σέ ἕνα τροπάριο τῆς δ' ὠδῆς: "Αὐτοείδωλο ἐγενόμην", δηλ. ἔγινα εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ μου, ἔκανα τόν ἑαυτόν μου εἴδωλον. Ἔχομε βάλει ψηλά στήν καρδιά μας τό ἐγώ μας.
Τό ἐπαινοῦμε μόνοι μας, καί εὐχαριστούμεθα νά μᾶς ἐπαινοῦν οἱ
ἄλλοι. Καί ὅταν κάποιος μᾶς κάνει παρατήρηση, τότε γινόμεθα
θηρία, γιατί μᾶς ἔθιξαν τό εἴδωλό μας, τό ἐγώ μας, τόν θεόν μας.
Ἐνῶ λοιπόν ὁ ἐγωϊστής καί ὑπερήφανος ἐπαινεῖ τόν ἑαυτόν του καί κατηγορεῖ τούς ἄλλους, ὅπως ὁ Φαρισαῖος, ἀντιθέτως ὁ ταπεινός ἐπαινεῖ τούς ἄλλους καί κατηγορεῖ τόν ἑαυτόν του. Αὐτό θά πῇ "αὐτομεμψία".
Θεωρεῖ τόν ἑαυτόν του, ὅπως ὁ τελώνης, ἕναν ἁμαρτωλόν πού ἔχει ἀνάγκη τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ. "Αὐτομεμψία" λοιπόν εἶναι ἡ κατηγορία τοῦ ἑαυτοῦ μας. Καί ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας ἐδῶ στό ποίημά του, κάνει "αὐτομεμψία".
Μελετάει τήν Ἁγία Γραφή, καθρεπτίζει τόν ἑαυτόν του στά λόγια
της καί τόν βρίσκει ἔνοχο. Διαπιστώνει τίς ἀτέλειές του καί
ἀδυναμίες του, καί κατηγορεῖ τόν ἑαυτόν του.
Βλέπει
διάφορα πρόσωπα στήν Ἁγία Γραφή τά ὁποία εἶχαν διαπράξει
ἁμαρτήματα. Καί τί κάνει; Δέν τά κατηγορεῖ, ἀλλά βάζει καί
τόν ἑαυτόν του στήν θέσιν τους. π.χ. Ἡ Εὔα, ἡ πρώτη
γυναῖκα ἁμάρτησε, ὑπακούοντας στόν διάβολο. Ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας
λέγει: Ἐγώ εἶμαι ἡ Εὔα ἡ ὁποία ἐλκύστηκε ἀπό τόν ἀπηγορευμένο
καρπό καί ἄκουσε τήν συμβουλή τοῦ σατανᾶ, αὐτό κάνω καί ἐγώ.
Ἔχω μέσα μου μία Εὔα, ὄχι αἰσθητή ἀλλά νοητή, ἡ ὁποία μέ σπρώχνει στό κακό.
Ὁ Ἀδάμ παρέβη τήν ἐντολήν τοῦ Θεοῦ καί τότε αἰσθάνθηκε γυμνός. Καί ἐγώ εἶμαι Ἀδάμ, λέγει ὁ ποιητής· (α' ὠδή 3ο τροπάριο) αὐτό πού ἔκανε ἐκεῖνος, τό κάνω καί ἐγώ καθημερινά.
Ὁ Κάϊν σκότωσε τόν ἀδελφόν του καί ἔγινε φονιᾶς. Καί ἐγώ εἶμαι Κάϊν (α' ὠδή, 7ο τροπ.)
καί ἐγώ εἶμαι φονιᾶς. Μπορεῖ νά μήν σκότωσα μέ τό χέρι,
σκότωσα ὅμως μέ τήν προαίρεσίν μου. Ὅταν μισῶ τόν ἄλλον, δέν
κάνω τίποτε ἄλλο, παρά νά τόν σκοτώνω. Διότι "πᾶς ὁ μισῶν τόν ἀδελφόν αὐτοῦ, ἀνθρωποκτόνος ἐστι" (Α' Καθολ. γ,15) λέγει ὁ Ἀπόστ. Ἰωάννης.
Ὁ Δαβίδ ἐμοίχευσε καί ἐφόνευσε, ἀλλά ἔδειξε μετάνοια. Καί ἐγώ εἶμαι Δαβίδ, λέγει ὁ ποιητής τοῦ Μεγ. Κανόνος. Διότι καί ἐγώ
κάνω τά ἴδια καί χειρότερα. Καί παρασύρω καί
σκοτώνω, ἄν ὄχι σωματικῶς, τοὐλάχιστον ψυχικῶς, δέν δείχνω
ὅμως καί τήν ἀνάλογη μετάνοια.
Αὐτά εἶναι ὡρισμένα ἀπό τά παραδείγματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς πού χρησιμοποιεῖ ὁ ποιητής στόν Μεγάλο Κανόνα. Ἐγώ εἶμαι ἡ Εὔα, ἐγώ ὁ Ἀδάμ, ἐγώ ὁ Κάϊν, ἐγώ ὁ Δαβίδ, ἐγώ εἶμαι ὁ μεγάλος ἁμαρτωλός.
Ἔτσι σκεφτόταν, ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης, γιαὐτό λέγει στήν τέταρτη ὠδή καί στό τέταρτο τροπάριο: "Δέν ὑπάρχει ἁμαρτία πού δέν τήν ἔκαμα Θεέ μου" καί δέν ὑπάρχει ἄλλος πιό ἁμαρτωλός ἀπό ἐμένα. Ἁμάρτησα μέ τό σῶμα, ἁμάρτησα μέ τό πνεῦμα, ἁμάρτησα μέ τήν ψυχή, ἁμάρτησα μέ τήν διάνοιάν μου, γιαὐτό ζητῶ τό ἔλεός σου Θεέ μου. Αὐτό θά πῇ "αὐτομεμψία".
Ἄς
ρίξωμε καί ἐμεῖς μιά ματιά στόν ἑαυτόν μας. Θά δοῦμε ὅτι
καί ἐμεῖς εἴμαστε ἐγωϊσταί καί ὑπερήφανοι. Εἴμαστε ἕνα "αὐτοείδωλο". Λιβανίζομε τόν ἑαυτόν μας καί εὐχαριστούμεθα νά μᾶς λιβανίζουν οἱ ἄλλοι. Ἀπέχομε πολύ ἀπό τήν "αὐτομεμψία".
Ἀκοῦμε καμμιά φορά κανένα ἱεροκήρυκα νά ἐλέγχῃ καί νά
στηλιτεύῃ τά πάθη μας καί τίς ἀδυναμίες μας. Στό τέλος τί
λέμε; "Καλά τούς τά εἶπε". Δέν λέμε "καλά μᾶς τά εἶπε", ἀλλά "καλά τούς τά εἶπε" καί βγάζομε τόν ἑαυτόν μας ἀπέξω. Ποῦ αὐτομεμψία;
Κάποιος, ἐπισκέφθηκε τό Ἅγιον Ὄρος καί φθάνοντας ἔξω ἀπό μιά καλύβα, ἄκουσε ἄγριες φωνές καί ὑβρεολόγιο. "Κτῆνος, ζῶον, παληάνθρωπε ...".
Φαινόταν σάν νά μάλωναν δύο μοναχοί, καί ὁ ἐπισκέπτης
σκανδαλίστηκε. Καί ἐδῶ στό Ἅγιον Ὄρος καυγάδες; εἶπε μέσα του.
Καί σκύβοντας ἀπό ἕνα παραθυράκι, βλέπει ἕναν καλόγερο μόνον
του καί σκυμμένο, νά κατηγορῇ τόν ἑαυτόν του. Ἐθαύμασε ὁ
ἐπισκέπτης καί ἔκπληκτος εἶπε: Γιαὐτό ἁγιάζουνε αὐτοί ἐδῶ!!!
Αὐτό θά πῇ "αὐτομεμψία".
Ἐμεῖς
δέν κάνομε τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά πετροβολοῦμε τούς ἄλλους.
Ἀκόμα καί στήν ἐξομολόγησι. Δέν πᾶμε γιά νά κατηγορήσωμε τόν
ἑαυτόν μας, ἀλλά πολλές φορές προσπαθοῦμε νά τόν δικαιολογήσωμε
καί ἐπιρρίπτομε τίς εὐθῦνες σέ ἄλλους. Ἡ ἐξομολόγησις εἶναι "αὐτομεμψία".
Ὁ Μέγας Κανών μᾶς διδάσκει τό σπουδαῖο μάθημα τῆς αὐτομεμψίας.
Μόνοι μας νά ἐλέγχωμε τόν ἑαυτόν μας, νά τόν καθίζωμε στό
ἐδώλιο καί νά τόν κατηγοροῦμε καί νά τόν τιμωροῦμε. Ὁ Μέγας
Κανών μᾶς ὁπλίζει μέ τό σπουδαῖο ὅπλο τῆς αὐτομεμψίας, γιά νά
νικήσωμε τόν ἐγωϊσμό, τήν ὑπερηφάνεια, τήν ἀλαζονία, τό ὑψηλό φρόνημα, ὥστε νά γίνωμε ταπεινοί, ὡς ὁ τελώνης, καί νά λέμε τό: "Ὁ Θεός ἰλάσθητί μοι τῶ ἁμαρτωλῷ".
Τότε θά ἀποκτήσωμε καί τό φρόνημα πού εἶχε ὁ Ἀπ. Παῦλος καί θά ἀναφωνοῦμε μαζί του: "Χριστός Ἰησοῦς ἦλθεν εἰς τόν κόσμον ἁμαρωλούς σῶσαι, ὧν πρῶτος ἐγώ εἰμί" (Α' Τιμ. α,15).
